Lekciya 15

15-Lekciya. GUI ortalıǵında paydalanıwshı interfeysi. Kishi proektler menen

islew

Jobası:

1.Visual C++ ortalıǵında túrli tarawlarǵa tiyisli máselelerdi sheshiw ushın kishi proektlerdi proektlestiriw usılları.

2.Kishi proektler algortmlerin jazıw usılları.

3.Visual C++ ortalıǵında esabat formasın tayarlaw hám baspadan shıǵarıw elementleri.

Gilt sózler: Operacion sistema, ámeliy programma, kishi proekt, informaciya sisteması, IDEF, DFD, ómirlik ciklı, algoritm, EPS metodologiyası, BRMI metodologiyası, esabat hám esabat paneli.

Visual C++ ortalıǵında túrli tarawǵa tiyisli máselelerdi sheshiw ushın kishi proektlardı proektlestiriw usıllarına tiykarlanıp informaciya sistemalardı proektlestiriw usılları názerde tutıladı. Sol sebepli informaciya sistemasınıń obyektleri hám usılları, algoritmlerine, qollanıw tarawı hám shegaralarına qaray proektdı úlken, kishi proektlar dew múmkin. Sol sebepli kishi proekt degende funkcional múmkinshilikleri sanawlı bolǵan informaciya sistemaları túsiniledi.

Informaciya sistemaların proektlestiriw ushın informaciya sistemasınıń ómirlik ciklın jaqsı biliw hám túsiniw kerek. Sebebi informaciya sistemasın proektlestiriwde,

ómirlik cikl zárúrli áhmiyetke iye.

Informaciya sistemasınıń ómirlik ciklı. Ómirlik ciklı túsinigi informaciya sistemaların proektlestiriw metodologiyasınıń tiykarǵı túsiniklerinen biri bolıp tabıladı. Informaciya sistemasınıń turmıslıq dáwiri - bul informaciya sistemasın jaratıw pikirinen baslanıp, ol pútkilley paydalanıwdan shıqqan waqıtta tawsılatuǵın úzliksiz process bolıp tabıladı. Ómirlik cikldiń dúzilisin belgileytuǵın tiykarǵı standart

GOST ISO/IEC 12207-02 esaplanadı. Standartqa góre, ómirlik ciklı strukturası ush process toparına tiykarlanǵan:

1.Tiykarǵı (buyırtpa, islep shıǵıw, jetkizip beriw, testlew, texnikalıq xizmet kórsetiw);

2.Járdemshi (tiykarǵı processlerdiń orınlanıwın támiyinlew ushın):

- Hújjetler ushın - barlıq mápli adamlar tárepinen zárúr bolǵan

1

hújjetlerdi islep shıǵıw, redaktorlaw, tarqatıw hám saqlaw boyınsha jumıslar;

-konfiguraciyanı basqarıw (configuration management) tómendegilerdi óz ishine aladı: sistemadaǵı programmalıq obyektlerdiń jaǵdayın anıqlaw hám ornatıw; obyektlerdiń ózgeriwi hám shıǵarılıwın basqarıw; obyektlerdiń tolıqlıǵı, sáykesligi hám durıslıǵın támiyinlew; obyektlerdi saqlaw, tasıw hám jetkizip beriwdi basqarıw;

-sapanı támiyinlew - jaratılıp atırǵan sistema hám ámelge asırılıp atırǵan ómirlik ciklı processleriniń belgilengen talaplar hám tastıyıqlanǵan jobalarǵa juwap beriwin támiyinlew jumısları;

-tekseriw - proekt ámelge asırılıp atırǵanda jaratılǵan waqıtsha nátiyjelerdiń belgilengen talaplarǵa juwap beriwin tekseriw ushın tiyisli jeke adam

(buyırtpashı, jetkizip beretuǵın yamasa ǵárezsiz tárep)nıń jumısı. Shártnama, process, talaplar, proekt sisteması, qurılıs sisteması hám hújjetlerdi tekseriwdi ajıratıw;

-sertifikatlastırıw - talaplardıń hám juwmaqlawshı ónimdiń sistemanıń

funkcional maqsetine tolıq sáykesligin tekseriw ushın tiyisli jeke adamnıń jumısı;

-qospa analiz - hár qanday jumıs (sistema) jaǵdayın yamasa nátiyjelerin bahalaw ushın jumıs);

-audit - ǵárezsiz (proektǵa salıstırǵanda) ekspertlerdiń kárxana iskerliginiń qabıl etilgen talaplar, jobalar hám shártnama shártlerine muwapıqlıǵın anıqlaw jumısları ;

-mashqalanı sheshiw - proektdı ámelge asırıw waqtında tabılǵan mashqalalardı analiz qılıw hám qayta islew jumısları;

3.Shólkemlestiriw:

-proekt basqarıwı - proektlaw hám processlerdi basqarıw, sonday-aq

monitordıń, tekseriw hám esabat penen pitken islerdi bahalaw;

-proekt infrastrukturasın jaratıw - basqa hár qanday process ushın zárúr bolǵan infrastrukturanı shólkemlestiriw hám támiyinlew ushın isleydi. Infrastrukturada texnikalıq hám programmalıq qurallar, usıllar, standartlar hám sistemanı islep shıǵıw, isletiw yamasa xizmet kórsetiw shártleri bolıwı múmkin;

-optimallastırıw - ómirlik cikl processlerin bahalaw, baqlaw hám jaqsılaw ushın islew;

-oqıw-kadrlar tayarlawdı proektlaw hám ótkeriw, sonday-aq oqıw materialların islep shıǵıw. Usınıń menen birge, xızmetkerler tekǵana sistemanı basqaratuǵın

2

aqırǵı paydalanıwshılarǵa, sistema islep shıǵıwshılarınada tiyisli bolıp tabıladı. Mısalı, islep shıǵıwshılar shólkemde qabıl etilgen texnologiyalar hám programmalıq qurallar boyınsha oqıtılıwı, hátte aqırǵı paydalanıwshılardı sistema menen islewdi tuwrı ámelge asırıw hám oqıtıwǵa úyretiliwi kerek.

ITnı jaratıw ushın tiykarǵı kriteryalar tómendegilerdi óz ishine aladı:

-qollanılatuǵın úskeneler;

-informaciyanı qayta islew texnologiyaları;

-informaciya bazasın júrgiziw quramı, dúzilisi hám texnologiyası;

-kirgiziw hám shıǵıw formaları;

-maǵlıwmatlardı qayta islew algoritmlerı.

Informaciya sistemanı islep shıǵıwdan aldın klient hám islep shıǵıwshı sistemada qanday funkcionallıq ornatılıwın hám sistema ishinde qanday funkcional

óz-ara munasábetler dúziliwin anıq túsiniwi kerek.

Funkcional modeldi islep shıǵıwda (funkcional talaplardı belgilewde) kóplegen máseleler payda bolıwı múmkin:

- klient informaciya sisteması aldına qanday wazıypalar qoyılǵanın anıq ayta almaydı. Kóbinese klientte talap ne jáne onı qalay qáliplestiriwin bilmeydi;

- buyırtpashı wákilleri (túrli dárejedegi basshılar, texnologiya qánigeleri, ápiwayı paydalanıwshılar) keleshek sisteması haqqında óz kózqaraslarına iye hám kóbinese olardıń sistemaǵa bolǵan talapları óz-ara parıq etedi. Bul jaǵday, ásirese, islep shıǵılıp atırǵan sistema bir neshe avtomatlastırıw obyektlerinde ámelge asırılǵanda ádettegidey jaǵday bolıp tabıladı;

- klient kóbinese zamanagóy esaplaw sistemalarınıń múmkinshiliklerin bilmeydi hám avtomatlastırıw procesin qolda atqarılatuǵın elementar iskerlikti kompyuterlerge ápiwayı uzatıw dep esaplawǵa umtıladı.

Usınıń menen birge, olar jańa texnologiyalar keliwi menen shólkem ishindegi biznes-processlerdi optimallastırıw haqqında oylamaydı;

-klient ayırım funkciyalardı virtual mashinalar orınlawı múmkinligine

isenbeydi.

Funkcional model qurıw, bul mashqalalardı eń aldın sheshiw kerek. Bul procesti tolıq kórip shıǵamız.

3

Onı islep shıǵıwda jumıstı ámeldegi shólkemlestiriwdiń modeli dáslep jumıs xarakteristikaları, buyrıqları, esabatları, normativ hújjetleri hám basqalar tiykarında qurıladı. Modeldi analiz qılıw hálsiz tárepler qayda, jańa processlerdiń abzallıqları qanday bolıwın hám kárxana (kompaniya, bólim)nıń ámeldegi shólkemine qanday tereń ózgerisler kiritiliwin túsiniwge múmkinshilik beriwi kerek. Iskerlikti nátiyjesiz shólkemlestiriw belgileri tómendegiler bolıwı múmkin:

-paydasız qadaǵalawdan tısqarı hám duplikativ jumıslar;

-nátiyjesiz jumıslar;

-ónimsiz hújjet aǵımı (durıs hújjet waqıtında tuwrı orında emes) hám

basqalar.

Modelde tabılǵan kemshilikler modelin jaratıw qayta islenip, kárxananıń jańa shólkemi modeli usınıs etiliwi de múmkin. Bul model mashqalanı sheshiwdiń alternativ jolların analiz qılıw hám eń jaqsısın tańlaw ushın isletiledi.

SADT metodologiyasi (Structured Analysis and Design Technique - strukturalı analiz hám proektlestiriw texnikası ) - sistemanıń funkcional modelin qurıw ushın mólsherlengen usıllar, qaǵıydalar hám proceduralar kompleksi.

Bul metodikanı islep shıǵıwdı XX ásirdiń 60 -jılları ortalarında Duglas Ross

(AQSH) baslap bergen. Keyin, Softech, Inc analizshiler tárepinen SADT jaqsılandı hám máseleler keń kólemli sheshiw ushın isletiledi. Telefon tarmaǵı programmalıq támiynat, diagnostika, uzaq múddetli hám strategiyalıq proektlaw, kompyuter járdem islep shıǵarıw hám proektlestiriw, kompyuter sisteması konfiguraciya, kadrlar tayarlaw, hám finanslıq hám logistika basqarıw SADT nátiyjeli qosımshalar jaratıla baslandı. Keń tarawlar SADT metodikasınıń kóp tárepligi hám potencialın kórsetedi.

Amerika Qurama Shtatları Qorǵaw ministrliginiń integraciyalasqan kompyuter quwat islep shıǵarıw (ICAM) programması SADTnıń paydalılıǵın tán aldı. Bul 1981-jılda onıń bir bólegin " IDEF0" (Integrated Computer Aided Manufacturing, ICAM) dep atalıp, programmalıq támiynattı islep shıǵıw boyınsha Federal standart retinde baspadan shıǵarıwǵa alıp keldi. Bul at penen SADTdan áskeriy hám sanaat shólkemlerinde mıńlaǵan qánigeler paydalanǵan. Milliy standartlar hám texnologiyalar institutında IDEF0 standartınıń sońǵı versiyası 1993-jıldıń dekabrinde shıǵarıldı.

Sonı atap o'tiw kerek, IDEF0 elimizdiń mámleketlik standard tárepinen paydalanıw ushın usınıs etildi hám milliy mámleket keńselerinde aktiv qollanıladı.

4

Bul metodologiya informaciya sistemasınıń funkcional tárepin xarakteristikalawda maǵlıwmatlar aǵımına jóneltirilgen usıllar (DFD) menen básekilesedi. Kerisinshe, IDEF0 múmkinshilikleri tómendegishe:

Hár qanday sistemanı xarakteristikalaw, tek ǵana informaciya sistemaları (dfd programmalıq támiynattı súwretlew ushın mólsherlengen);

- oǵan qoyılatuǵın juwmaqlawshı talaplardı belgilewden aldın sistema jáne onıń sırtqı ortalıq xarakteristikasın jaratıw. Basqasha aytqanda, bul metodologiyasi járdeminde, siz az-azdan jaratıw jáne onıń orınlanıwın oyda sawlelendiriw qıyın sonda da, sistema arqalı analiz etiw múmkin.

Solay etip, IDEF0 keń sheńberdegi sistemalardı jaratıwdıń dáslepki basqıshlarında paydalanıw múmkin. Usınıń menen birge ámeldegi sistemalardıń wazıypaların analiz qılıw hám olardı jetilistiriw sheshimlerin islep shıǵıw ushın paydalanıw múmkin.

IDEF0 metodikası grafik processti súwretlew tiline tiykarlanǵan. IDEF0 notaciyadaǵı model iyerarxiyalıq tártipli hám óz-ara baylanısqan diagrammalar kompleksi bolıp tabıladı. Hár bir diagramma sistema xarakteristikasınıń birligi bolıp, bólek bette jaylasqan.

Model (AS-IS, TO-BE yoki SHOULD-BE) Diagrammalar 4 túrin óz ishine

aladı:

-kontekst diagrammasi;

-bóleklengen diagramasó;

-terek diagrammalari;

-tek EEM ushın grafikler (FEO).

Diagrammalar terek dúzilisiniń joqarısı bolǵan kontekst diagramma (tap -level diagramma ) sistemanıń maqseti (tiykarǵı wazıypası ) jáne onıń sırtqı ortalıq penen

óz-ara tásirin kórsetedi. Hár bir model tek bir kontekst grafikti iyelewi múmkin. Tiykarǵı funkciyanı xarakteristikalaǵannan keyin funkcional dekompoziciya ámelge asırıladı, yaǵnıy tiykarǵı funkciyanı quraytuǵın funkciyalar anıqlanadı.

Sonday-aq, úyrenilip atırǵan sistemanıń kerekli dárejede detallastırılǵanǵa shekem funkciyalar subfunkciyalarǵa bólinedi hám taǵı basqa. Sistemanıń hár bir sonday fragmentin súwretleytuǵın diagrammalar dekompozicion diagrammalar dep ataladı. Hár bir dekompoziciya seansınan keyin ekspert tekseriw seansları ótkeriledi - domen ekspertleri real processler jaratılǵan diagrammlarǵa sáykes keliwin kórsetedi.

5

Tabılǵan hár qanday sáykes emeslikler qayta islenedi, keyininen processlerdi jánede tolıq dawam ettiredi.

Túyin teregi diagrammasında funkciyalar (jumıs orınların)dıń iyerarxiyalıq munasábetleri kórsetilgen, lekin olar ortasındaǵı munasábetler emes. Olardan bir neshewi bolıwı múmkin, sebebi terek hár qanday túyinnen dúziliwi múmkin.

Kishi proektlar algorimlerin jazıw usılları. Sistema wazıypaların belgilep hám informaciya tiykarların islep shıqqannan keyin, keyingi qádem sistemasında informaciya aǵımı háreketin proektlestiriwden ibarat. Sistemanıń modeli kerekli funkciyalarǵa qanday erisiw jáne onı támiyinlew ushın qanday maǵlıwmatlar isletiliwin kórsetedi. Sonday etip, model tikkeley sistemanıń funkcional hám informaciya modellerine tiykarlanadı.

Bul modeller ádetde IDEF0 hám DFD dekompoziciya diagrammalarınıń aqırǵı dárejelerinde kórsetilgen funkciyalar (processler) ushın qurıladı. DFD ushın diagramma yamasa diagramma kórinisindegi modeli elementar processlerdi minispektlar kórinisinde súwretlewden góre jaqsılaw sheshim bolıp tabıladı.

Bunday jaǵdaylarda funkcional múmkinshilikti súwretlewdiń eń belgili hám ataqlı usılları hám stilistikası bar:

-algoritmlerdiń blok diagrammaları;

-Kesteniń EPC ;

-BPMN metodologiyası.

Algoritmler hám BPMN diagrammalarınıń aǵımları programmalıq sistemalardı sistemalı baǵdarlaw principlerine tiykarlanǵan modellestiriw ushın eń sáykes keledi hám funkciyalardı elementar basqıshlarǵa (proceduralar, operatorlar, háreketler hám taǵı basqalarǵa ) anıq bóliniwi menen xarakterlenedi.) Belgili izbe-izlikte (algoritm boyınsha ) atqarıladı. EPC diagrammalarda BPMN diagrammalar bir háreket yamasa olardıń kompleksi atqarıwı sistemasında júz bergen waqıyalar baylanıslı bolǵan waqıyaǵa jóneltirilgen sistemaların modellestiriw ushın jaqsı qural esaplanadı. Bunnan tısqarı, bul usıl hám stilistikalardan tek ǵana minez-qulıqlı modellestiriw ushın, al funkcional modellestiriw ushın da paydalanıw múmkin. Olarda málim ámellerdi (logikalıq simvollardı) orınlaw shártlerin kórsetiwge múmkinshilik jaratıwshı elementlerdiń bar ekenligi sistema funkciyalarınıń logikası hám izbe-izligin jaqsılaw túsiniwge múmkinshilik beredi.

6

Algoritmlardı súwretlewde uzaq waqıt dawamında flowcharts (Basic Flowchart) tabıslı isletilingen. Algoritmlardıń blok diagrammaların qurıw GOST 19.

701-90 (ISO 5807-85) programmalıq hújjetlerdiń birden-bir sisteması menen tártiplestiriledi. Programmalar, maǵlıwmatlar hám sistemalar ushın algoritmlardıń sxemaları bar. Bul mámleket standartı " ISO 5807-85" xalıqaralıq standartı tiykarında islengen. Informaciyanı qayta islew - maǵlıwmatlar, programma hám sistema oqıwshıları, programma tarmaq kesteleri hám sistema resursları kesteleri ushın hújjet simvolları hám konvenciyaları beyimlestirilgen.

GOST 19. 701-90 ǵa góre, diagramma -bul mashqalanı sheshiwdiń tariypi, analizi yamasa usılınıń grafikalıq suwreti. Sistemanıń statikalıq hám dinamikalıq táreplerin kórsetiw ushın diagrammalardan paydalanıwıńız múmkin.

Visual C++ ortalıǵında esabat formasın tayarlaw hám baspadan shıǵarıw elementleri. Onıń ushın maǵlıwmatlar bazasın biliw talap etiledi. Tómendegishe másele berilgen bolsın.

Másele. Universitet maǵlıwmatlar bazası berilgen bolsın. Ol jaǵdayda student hám semestr atlı kesteler bolsın.

1- Keste. Student kestesiniń dúzilisi

7

Bul kesteniń óz-ara qatnası tómendegi baylanıs arqalı ańlatılǵan bolsın.

1- Súwret. Kestelerdiń relyacion baylanısıwı.

Berilgen maǵlıwmatlar tiykarında esabatlardan paydalanıwdı shólkemlestirip beretuǵın programmanı islep shıǵıwdı kóremiz. Tómendegi maǵlıwmatlardı óz ishine alǵan esabat jaratıw kerek:

-Reyting dápterin

-Studenttiń atı - ákesiniń atı

-Matematika bahası

-Informatika bahası

-Filosofiya bahası

-Studenttiń ortasha bahası

Ámeldegi esabattı jaratıwda maǵlıwmatlar Microsoft Access MBBS tárepinen payda jaratılǵan soraw (zapros) arqalı alınadı. Soraw Query1 dep ataladı. Esabat bólek formada kórsetiliwi kerek.

Onıń ushın tómendegi ámeller atqarıladı:

1.Microsoft Visual Studio ortalıǵı arqalı Windows Forms programma shablonı járdeminde proekt jaratıladı. Microsoft Visual Studio iske túsirilgennen keyin, siz jańa proekt jaratıwıńız kerek. Windows Forms programma shablonı járdeminde jańa proektdı jaratıw hám saqlaw kerek.

2.Maǵlıwmatlar bazasın jaratıw yamasa tayın maǵlıwmatlar bazası

8

faylın júklep alıw kerek. Maǵlıwmatlar bazası ushın Microsoft Access maǵlıwmatlar bazasın basqarıw sisteması járdeminde jaratıladı. Maǵlıwmatlar bazasında eki tiyisli keste student hám semestr, sonıń menen birge, esabattı jaratıw ushın isletiletuǵın Query1 sorawı jaratıp alınıwı kerek.

3. Maǵlıwmatlar bazası faylınıń proektke jalǵanıwı. Maǵlıwmatlar bazası faylın proektke jalǵawdan aldın bul fayldı proekt faylları saqlanatuǵın papkaǵa saqlawdı usınıs etemiz. Paydalanıw ushın “Education. mdb” maǵlıwmatlar bazası, onı standart usılda proektke jalǵaw kerek. Proektke maǵlıwmatlar bazası faylın jalǵaw ushın " Add Connection" den paydalanıladı. Bul ámel kontekst menyudan buyrıq diziminde shaqırıladı.

4. Nátiyjede “maǵlıwmatlar deregin tańlaw” aynasında maǵlıwmatlar deregi (Data Source) tı tańlaw ushın - Microsoft Access maǵlıwmatlar bazası faylın jalǵaw kerek. Keyingi aynada " maǵlıwmatlar bazası fayl atı" daǵı “jalǵanıw Qosıw” maǵlıwmatlar bazası faylına joldı kórsetedi (“Browse” túymesi arqalı).

5. Tiykarǵı proekt aynasın islep shıǵıw. Tapsırma shártine góre esabat bólek formada kórsetiliwi kerek. Sol sebepli proekttiń tiykarǵı forması 14.2- súwrette ko„rsatilgendey Formaǵa iye boladı.

2- súwret.

Eger suwrette kórip turǵanıńız sıyaqlı, forma button1 atındaǵı tek bir tuyme túrin óz ishine aladı. "Show Report" túymesin basqannan keyin esabat basqasha formada kórsetiledi. Tómendegi qásiyetlerin sazlaw kerek:

Basqarıw elementi button1 diń Text = «Show Button»

Basqarıw elementi Form1 diń Text = «Report Viewer»

9

6. Esabat faylınıń proektke jalǵanıwı. Microsoft Visual Studio

programmasında fayl jaratıw ushın proekt menyusınan Add New Item buyrıǵı shaqırıladı (3- súwret).

3- súwret. Proekt menyusınan Add New Item ámeli.

7. Nátiyjede, «Add New Item…» Esabat shablonın tańlaw kerek bolǵan ayna ashıladı (14.4-súwret) hám esabat faylı ushın at belgilenedi.

4- súwret. Esabat shablonın tańlaw hám esabattı ornatıw

Tańlawdı tastıyıqlaǵannan keyin Microsoft Visual Studio aynasında esabattıń tiykarǵı aynası kórsetiledi. Esabat aynasında esabattı proektlestiriw kerek. Onıń ushın tómendegiler kerek.

1. ToolBox Úskeneler paneli. ToolBox paneli - esabat elementlerin

Proektlestiriw ushın qollanıladı.

10