- •§ 1. Засяленне беларускіх зямель. Характарыстыка даіндаеўрапейскага
- •§ 2. Індаеўрапейскі перыяд этнічнай гісторыі Беларусі, яго балцкі і
- •§ 3. Узнікненне Беларусі: розныя падыходы і канцэпцыі
- •§ 4. Паходжанне назваў “Белая Русь” і “Чорная Русь”
- •§ 5. Старажытнаруская
- •§ 6. Полацкае і Тураўскае княствы – першыя раннефеадальныя
- •§ 7. Беларускія землі ў перыяд феадальнай раздробленасці
- •§ 8. Барацьба супраць крыжакоў і татара-манголаў
- •§ 9. Увядзенне хрысціянства. Культура на беларускіх землях у іх –
- •XVI стст.)
- •Глава 1. Утварэнне вялікага княства літоўскага
- •Глава 2. Палітычнае развіццё беларускіх зямель
- •§ 1. Беларускія землі ў грамадска-палітычным жыцці вкл
- •§ 2. Знешняя палітыка вкл у хіv – сярэдзіне хvі стст.
- •Глава 3. Сацыяльна-эканамічнае развіццё беларускіх
- •§ 1. Асаблівасці дзяржаўнага і саслоўнага ладу вкл
- •§ 2. Эканамічнае развіццё беларускіх зямель. Станаўленне фальваркава-
- •Глава 4. Фарміраванне беларускай народнасці. Культура
- •§ 1. Фарміраванне беларускай народнасці
- •§ 2. Культура Беларусі ў другой палове хііі – першай палове хvі стст.
- •Глава 1. Люблінская унія. Утварэнне рэчы паспалітай
- •§ 1. Гістарычныя ўмовы Люблінскай уніі
- •Глава 2. Грамадска-палітычнае жыццё вялікага княства
- •§ 1. Грамадска-палітычны лад Рэчы Паспалітай. Дзяржаўна-прававое
- •§ 2. Барацьба беларускага народа супраць польска-каталіцкай экспансіі
- •Глава 3. Знешняя палітыка.
- •Глава 4. Сацыяльна-эканамічнае становішча беларусі
- •Глава 5. Паглыбленне палітычнага крызісу. Падзелы
- •Глава 6. Культура беларусі
- •Глава 1. Уваходжанне беларусі ў склад расійскай
- •§ 1. Унутраная палітыка расійскага ўрада на Беларусі у канцы хvііі –
- •§ 2. Беларусь у Айчыннай вайне 1812 г.
- •§ 3. Рэвалюцыйны і нацыянальна-вызваленчы рух
- •19 Чэрвеня 1831
- •§ 4. Змены ва ўрадавай палітыцы ў Беларусі ў 30 – 50-я гг. Хіх ст.
- •§ 5. Крызіс прыгоннага ладу. Эканамічныя рэформы 30 – 50-х гадоў
- •Глава 2. Культура беларусі канца XVIII –
- •§ 1. Асаблівасці культурнага развіцця Беларусі. Адукацыя і навука.
- •§ 2. Літаратура. Музычна-тэатральная культура. Выяўленчае мастацтва.
- •Глава 1. Буржуазныя рэформы. Пераход да
- •§ 1. Адмена прыгоннага права
- •21 Лістапада 1857
- •§ 2. Буржуазныя рэформы 60–70-х гадоў і контррэформы 80–90-х гадоў
- •12 Ліпеня 1889 г. Было выдадзена “Палажэнне аб земскіх начальніках” .
- •11 Чэрвеня 1892 г. Было зацверджана новае “Гарадское палажэнне” , якое
- •§ 3. Сацыяльна-эканамічнае развіццё беларускіх губерняў у 60-я гады
- •§ 4. Беларусь напярэдадні першай сусветнай вайны. Сталыпінскія
- •Глава 2. Грамадска-палітычнае жыццё беларусі
- •§ 1. Паўстанне 1863 – 1864 гг. У Польшчы, Літве і Беларусі
- •22 Студзеня 1863 г. Цнк абвясціў сябе Часовым нацыянальным урадам і
- •§ 2. Сялянскі і рабочы рух. Народніцкія і сацыял-дэмакратычныя
- •§ 3. Фарміраванне палітычных партый. Нацыянальнае адраджэнне.
- •§ 4. Рэвалюцыя 1905–1907
- •1906 Гг. Канстытуцыйна-каталiцкая партыя Лiтвы, якая стала саюзнiцай
- •Глава 3. Беларусь у гады першай сусветнай вайны.
- •§ 1. Пачатак і прычыны Першай сусветнай вайны. Адносіны да вайны
- •§ 2. Беларусь у гады першай сусветнай вайны
- •§ 3. Беларускі нацыянальны рух
- •§ 4. Лютаўская
- •4 Сакавіка 1917 г. Ў Мінску быў створаны “Часовы грамадскі камітэт
- •Глава 4. Фарміраванне беларускай нацыі. Культура
- •§ 1. Фарміраванне беларускай нацыі
- •§ 2. Развіццё адукацыі, навукі, друку
- •§ 3. Мастацтва і архітэктура
- •Глава 1. Беларусь пасля лютаўскай рэвалюцыі.
- •§ 1. Ад лютага да кастрычніка 1917
- •§ 2. Кастрычніцкая рэвалюцыя на Беларусі. Першыя рэвалюцыйныя
- •§ 3. Размежаванне палітычных сіл на Беларусі пасля Кастрычніцкай
- •Глава 2. Сацыяльна-эканамічнае і палітычнае
- •§ 1. Беларусь пасля падпісання Брэсцкага мірнага дагавора. Сацыяльна-
- •§ 2. Барацьба беларускага народа супраць нямецкіх акупантаў.
- •§ 3. Утварэнне Беларускай сср. Аб’яднанне Беларускай сср з Літоўскай
- •Глава 3. Беларусь у перыяд польскай інтэрвенцыі
- •§ 1. Захоп тэрыторыі Беларусі войскамі Польшчы. Савецка-польская
- •§ 2. Барацьба беларускага народа супраць польскіх інтэрвентаў. Беларускі
- •§ 3. Аднаўленне Беларускай сср
- •§ 4. Гаспадарчае і культурнае будаўніцтва ў 1919–1920 гг.
- •Глава 1. Аднаўленне народнай гаспадаркі. Правядзенне
- •§ 1. Пачатак мірнага будаўніцтва. Новая эканамічная палітыка, яе
- •§ 2. Курс на сацыялістычную індустрыялізацыю. Асаблівасці яе
- •§ 3. Калектывізацыя сельскай гаспадаркі
- •Глава 2. Грамадска-палітычнае жыццё
- •§ 1. Асноўныя рысы беларускага савецкага грамадства
- •§ 2. Нацыянальная палітыка. Беларусізацыя
- •§ 3. Беларускае замежжа
- •§ 4. Палітычныя рэрпрэсіі: прычыны, памеры, вынікі
- •Глава 3. Культурнае будаўніцтва
- •§ 1. Ліквідацыя
- •§ 2. Беларуская літаратура, тэатральнае і музычнае мастацтва: асноўныя
- •§ 3. Жывапіс, скульптура і архітэктура
- •Глава 4. Заходняя беларусь пад уладай польшчы
- •§ 1. Сацыяльна-эканамічнае становішча заходнебеларускіх зямель
- •§ 2. Нацыянальна-вызваленчая барацьба насельніцтва Заходняй Беларусі.
- •§ 3. Праблема адзінага рабочага і антыфашысцкага народнага фронту ў
- •Глава 1. Перадваенны крызіс і пачатак другой сусветнай
- •Глава 2. Нападзенне фашысцкай германіі на ссср.
- •Глава 3. Акупацыйны рэжым на тэрыторыі беларусі.
- •Глава 4. Барацьба беларускага народа супраць нямецка-
- •Глава 5. Дзейнасць ваенных фарміраванняў арміі
- •Глава 6. Вызваленне беларусі. Заканчэнне вайны
- •Глава 7. Уклад беларускага народа ў вялікую перамогу
- •Глава 1. Сацыяльна-эканамічнае развіццё беларусі
- •§ 1. Аднаўленне народнай гаспадаркі рэспублікі пасля Вялікай Айчыннай
- •§ 2. Сацыяльна-эканамічнае развіццё бсср у 50-я – першай палове
- •Глава 2. Грамадска-палітычнае і духоўнае жыццё.
- •§ 1. Асноўныя рысы грамадска-палітычнага развіцця Беларусі
- •§ 2. Адукацыя і навука
- •§ 3. Літаратура і мастацтва
- •Глава 3. Беларусь на міжнароднай арэне
- •§ 1. Удзел бсср у барацьбе міжнароднага супольніцтва за вырашэнне
- •§ 2. Развіццё гандлёва-эканамічных адносін бсср з замежнымі краінамі
- •§ 3. Культурныя, навуковыя, спартыўныя і турысцкія сувязі бсср
- •§ 1. Палітыка перабудовы, яе змест і шляхі ажыццяўлення: розныя
- •26 Красавіка 1986 г. На Чарнобыльскай аэс, што на мяжы Беларусі і
- •§ 2. Дзяржаўны пераварот у Маскве ў жніўні 1991
- •§ 3. Грамадска-палітычнае жыццё Рэспублікі Беларусь на мяжы XX –
- •XXI стст.
- •15 Сакавіка 1994
- •24 Лістапада 1996 г. Адбыўся ініцыіраваны Прэзідэнтам Рэспублікі
- •18 Мая 2001 г. У Мінску адбыўся другі Усебеларускі народны сход. На ім з
- •§ 4. Канфесійная палітыка. Адраджэнне царкоўнага жыцця
- •§ 5. Рэспубліка Беларусь на шляху рыначных рэформ. Асаблівасці
- •§ 6. Культура Беларусі на сучасным этапе
- •§ 7. Рэспубліка Беларусь у міжнародным супольніцтве на мяжы XX –
- •XXI стст.
- •2 Красавіка 1996 г. Быў падпісаны Дагавор аб Супольнасці суверэнных
- •8 Снежня 1999 г. У Маскве быў падпісаны Дагавор аб стварэнні Саюзнай
- •1964 Г. Першым з беларускіх спартсменаў, які атрымаў бронзавы медаль на
- •XV зімовых Алімпійскіх гульнях у 1988
§ 2. Нацыянальна-вызваленчая барацьба насельніцтва Заходняй Беларусі.
Роля і значэнне дзейнасці палітычных партый і арганізацый
камуністычнага і нацыянальна-дэмакратычнага напрамку
У пачатку і сярэдзіне 20-х гадоў сацыяльная і нацыянальная барацьба
характарызавалася не толькі эканамічнымі забастоўкамі і антыўрадавымі
дэманстрацыямі, але і праявамі ўзброеных выступленняў у форме
партызанскага руху. У барацьбе прымалі ўдзел працоўныя гарадоў і вёсак, сельская інтэлігенцыя. Гэта былі людзі розных палітычных поглядаў – ад
камуністаў да нацыянал-дэмакратаў. Там, дзе кіравалі партызанскімі атрадамі
камуністы, рух насіў ярка акрэслены антыпамешчыцкі, класавы характар.
А там, дзе задавалі тон людзі з нацыяналістычнымі настроямі, партызанская
барацьба насіла антыпольскі напрамак. Такое назіралася на Гродзеншчыне і
Беласточчыне. На Віленшчыне, Палессі, Навагрудчыне дзякуючы кіраўніцтву
такіх камуністаў, як К.П. Арлоўскі, С.А. Ваўпшасаў, В.З. Корж і іншыя, партызанская барацьба набыла шырокі размах. Агульная колькасць партызан
налічвала 5–6 тыс. У 1924–1925 гг. было праведзена каля 300 баявых аперацый.
Польскія ўлады вымушаны былі ўвесці надзвычайнае становішча ў краі, каб
рэпрэсіямі і тэрорам ліквідаваць гэты рух.
Ва ўзмацненні сацыяльнага і нацыянальна-вызваленчага руху значную
ролю адыгралі партыі і арганізацыі камуністычнага і нацыянальна-
дэмакратычнага напрамку. Сярод іх галоўнае месца займала Камуністычная
партыя Заходняй Беларусі (КПЗБ). Яна была створана ў кастрычніку 1923 г.
Нягледзячы на нелегальны характар работы, рады партыі пашыраліся. У 1923 г.
яна налічвала 523 камуністы, у 1928 г. – 3 тыс., у 1934 г. – 4 тыс. Акрамя таго, каля 3 тыс. членаў партыі знаходзілася пастаянна ў турмах. Друкаванымі
органамі ЦК КПЗБ былі газета “Чырвоны сцяг” і часопіс “Бальшавік”. У розныя
гады ЦК КПЗБ выдаваў на беларускай, польскай, рускай і яўрэйскай мовах
газеты “Партработнік”, “Да барацьбы”, “Весткі з СССР”, “Куйце зброю”,
“Голас салдата”, “Чырвоны сцяг” і інш.
КПЗБ была часткай Кампартыі Польшчы на правах тэрытарыяльнай
нацыянальнай арганізацыі, таму яна не мела сваёй праграмы і статута, а
кіравалася дакументамі КПП. Такая ж сітуацыя была і ў Камуністычнага саюза
моладзі Заходняй Беларусі (КСМЗБ), які з’яўляўся аўтаномнай арганізацыяй
камсамола Польшчы. Створаны КСМЗБ у студзені 1924 г. ўвесь час заставаўся
верным і надзейным памочнікам КПЗБ, яе рэзервам. Да 4 тыс. чалавек
аб’ядноўваў камсамол Заходняй Беларусі, пераважна сялянскую моладзь.
КПЗБ і КСМЗБ аказвалі моцны ўплыў на розныя масавыя арганізацыі
дэмакратычнага і нацыянальна-вызваленчага напрамку. Асабліва значным
поспехам было кіраўніцтва масавай легальнай рэвалюцыйна-дэмакратычнай
арганізацыяй Беларуская сялянска-рабочая грамада (БСРГ), створанай у 1925 г.
Яе праграма мела наступныя патрабаванні: самавызначэнне Заходняй Беларусі, аб’яднанне яе з БССР, стварэнне сялянска-рабочага ўрада, канфіскацыя
памешчыцкіх і царкоўных зямель, пераход іх ва ўласнасць дзяржавы, падзел
зямель без выкупу паміж малазямельнымі сялянамі і парабкамі, ліквідацыя
асадніцтва, 8-гадзінны працоўны дзень, нацыянальная роўнасць і навучанне на
роднай мове, свабода сумлення, аддзяленне царквы ад дзяржавы і іншыя
патрабаванні. Галоўным сродкам вызвалення працоўных была абвешчана
адкрытая барацьба з эксплуататарамі на аснове саюзу рабочых і сялян. БСРГ
праводзіла мітынгі, дэманстрацыі, выступленні сялян супраць абшарнікаў, кулакоў і асаднікаў, падатковага ўціску і аграрнай палітыкі польскіх улад, за
вызваленне палітычных вязняў, за стварэнне беларускіх школ і інш.
ЦК Грамады выдаваў газеты, якія па прычыне праследавання ўладамі часта
закрываліся, таму выходзілі пад новымі назвамі: “Жыццё беларуса”,
“Беларуская ніва”, “Беларуская справа”, “Народная справа”, “Наша справа”,
“Наш голас”, “Наша воля”, “Народны звон”. Выходзіў таксама сатырычны
часопіс “Маланка”.
У студзені 1927 г. Грамада аб’ядноўвала больш за 2 тыс. суполак, у якіх
налічвалася каля 120 тыс. чалавек, дзейнічала 18 павятовых камітэтаў БСРГ.
Бурны рост Грамады, яе поспехі ў кіраўніцтве барацьбой працоўных супраць
эканамічнага, нацыянальнага і палітычнага прыгнёту непакоілі памешчыкаў, асаднікаў і акупацыйныя ўлады. Паліцыя і дэфензіва нават дазволеныя
вышэйшымі ўладамі з’езды, мітынгі і нарады разганяла, а іх удзельнікаў збівала
і арыштоўвала.
У студзені 1927 г. улады пачалі ліквідацыю гурткоў і камітэтаў БСРГ. Па
ўсім краі прайшлі масавыя арышты яе актывістаў. Грамада была забаронена
афіцыйна, больш за 400 яе кіраўнікоў і актывістаў прыцягнуты да судовай
адказнасці. У 1927–1929 гг. адбываліся судовыя працэсы над членамі БСРГ.
Пасля разгрому Грамады яе традыцыі былі прадоўжаны сфарміраванай
пры ўдзеле КПЗБ новай арганізацыяй – “Змаганне за інтарэсы сялян і рабочых”.
Палітычная платформа “Змагання” вылучала ў першую чаргу дэмакратычныя
патрабаванні: спыненне нацыянальнага прыгнёту, паланізацыі, палітыкі
мілітарызацыі, фашызацыі грамадскага жыцця, палітычнага тэрору, падпісанне
Польшчай Дагавора з СССР аб ненападзенні, увядзенне 8-гадзіннага
працоўнага дня і інш. Праграмныя мэты ўключалі і рэвалюцыйныя
патрабаванні: нацыяналізацыю фабрык і заводаў, аб’яднанне беларускіх зямель
у рэспубліку рабочых і сялян, г. зн. уз’яднанне Заходняй Беларусі з БССР.
Польскія ўлады чынілі розныя перашкоды для стварэння сеткі гурткоў на
месцах, а таксама ажыццяўлялі жорсткі ўціск на перыядычныя выданні
“Змагання”. 30 студзеня 1930 г. паліцыя правяла масавыя арышты актывістаў
“Змагання”, ліквідавала цэнтральны і павятовыя сакратарыяты. Гродзенскі
акруговы суд восенню 1930 г. асудзіў лідэраў гэтай арганізацыі да 8 гадоў
турмы.
Важную ролю ў грамадска-палітычным жыцці Заходняй Беларусі адыграла
культурна-асветная арганізацыя – Таварыства беларускай школы (ТБШ), створаная ў 1921 г. з адзінай мэтай: “распаўсюджваць і дапамагаць асвеце сярод
беларусаў, пашыраць беларускія школы і беларускую асвету наогул”. Так
сказана ў статуце ТБШ.
За перыяд свайго існавання (да 1937 г.) ТБШ заваявала вялікую любоў
насельніцтва Заходняй Беларусі. Аб гэтым сведчыць тое, што да пачатку 30-х
гадоў яна стала масавай прагрэсіўнай культурна-асветнай арганізацыяй і
налічвала каля 500 гурткоў і 30 тыс. актывістаў. ТБШ змагалася за
пісьменнасць насельніцтва, за беларускія школы, стварала бібліятэкі, хаты-
чытальні, арганізоўвала мастацкую самадзейнасць, выдавала падручнікі, песеннікі. Мясцовыя аддзелы ТБШ стваралі драматычныя гурткі, якія актыўна
працавалі сярод насельніцтва.
Заслуга ТБШ была не толькі ў асветніцкай ролі, але і ў тым, што яна
падрыхтавала і выхавала ў вельмі цяжкіх умовах нацыянальнага прыгнёту
значную колькасць беларускай творчай інтэлігенцыі. Гэта – грамадскі дзеяч
Браніслаў Тарашкевіч, музыкант і кіраўнік народнага хору Рыгор Шырма, паэты Яўген Скурко (Максім Танк) і Валянцін Таўлай, пісьменнік Піліп
Пестрак і многія іншыя.
У канцы 20 – пачатку 30-х гадоў адбыліся значныя палітычныя і
эканамічныя змены на тэрыторыі Заходняй Беларусі. Па-першае, набіраў сілу
прафашысцкі рэжым “санацыі”, альбо санацыйны рэжым (ад лацінскага слова
“аздараўленне”), устаноўлены Ю. Пілсудскім у маі 1926 г. пасля дзяржаўнага
перавароту. Па-другое, слабая эканоміка Польшчы цяжка пераносіла
ўсеагульны эканамічны крызіс 1929–1933 гг., вынікі якога ляглі на плечы
працоўных. Толькі на тэрыторыі Заходняй Беларусі прадукцыя прамысловасці
скарацілася на 30–40 %, што зрабіла часткова ці поўнасцю беспрацоўнымі
амаль палову рабочых. Па-трэцяе, нямала шкоды нацыянальна-вызваленчаму
руху нанесла сектанцкая дагматычная палітыка КПЗБ.